Spółki osobowe

Ogólne informacje o spółkach osobowych

Spółki osobowe są spółkami handlowymi uregulowanymi w Kodeksie spółek handlowych dostosowanymi do potrzeb małych i średnich przedsiębiorców, zachowujące osobisty związek wspólników z działalnością spółki. Tym niemniej są one już podmiotami działającymi w obrocie gospodarczym we własnym imieniu. Nie mają one pełnej osobowości prawnej (w przeciwieństwie do spółek kapitałowych), ale posiadają zdolność prawną (zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków). Charakterystyczną ich cechą, będącą w praktyce ich głównym ograniczeniem, jest jednak to, że wspólnicy (przynajmniej jedna ich kategoria) odpowiadają za ich zobowiązania.

Spółki osobowe nie mają organów takich jak zarząd czy rada nadzorcza , zarządzanie nimi i ich reprezentacja jest kompetencją wspólników. Spółki osobowe (a nie ich wspólnicy) są przedsiębiorcami podlegającym wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego.

Od osobowych spółek handlowych należy odróżnić spółkę cywilną uregulowaną w Kodeksie cywilnym, która nie jest podmiotem prawa, a jedynie umową między wspólnikami regulującą współpracę w celu osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. W przypadku spółki cywilnej przedsiębiorcami prowadzącymi działalność we własnym imieniu są wspólnicy, a nie spółka.

W Polsce występują cztery typy osobowych spółek handlowych:

• spółka jawna (sp.j.) (typ podstawowy)
• spółka partnerska (sp.p.)
• spółka komandytowa (sp.k.)
• spółka komandytowo-akcyjna (SKA)

Regulacja trzech ostatnich z powyższych typów spółek skonstruowana jest w taki sposób, że do stosowanych odpowiednio przepisów o spółce jawnej dodawane są szczegółowe regulacje dotyczącego danego typu spółki. Spółka jawna jest zatem konstrukcją, na której opierają się wszystkie pozostałe typy spółek osobowych.

Spółka jawna

Spółka jawna (sp.j.) znajduje zastosowanie głównie przy prowadzeniu działalności gospodarczej w sferze usług i drobnej produkcji, w sektorze małych i średnich przedsiębiorców. 
Spółka opiera się na zaangażowaniu i pracy wspólników, którzy prowadzą jej sprawy i reprezentują ją na zewnątrz. W przeciwieństwie do spółek kapitałowych nie ma ona organów o korporacyjnym charakterze (takich jak zarząd), ich funkcje pełnią wspólnicy.

Dla sprawnego działania spółki niezbędne są współpraca i wzajemne zaufanie wspólników, stąd też stanowią oni względnie stałe grono i mają kontrolę nad ewentualnym dopuszczeniem do spółki nowych wspólników. Zbycie udziału w spółce jawnej wymaga zgody pozostałych wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Śmierć wspólnika powoduje rozwiązanie spółki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Wkład wspólników może mieć charakter pieniężny lub rzeczowy lub polegać na świadczeniu usług lub pracy.

Charakterystyczną cechą spółki jawnej jest subsydiarna odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki. „Subsydiarność” oznacza, że wspólnik odpowiada za zobowiązania w następnej kolejności po spółce. Wspólnicy odpowiadają całym swoim majątkiem osobiście i bez ograniczenia, ale wierzyciel spółki może egzekwować swoje roszczenia z majątku wspólnika dopiero wtedy, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna (art. 31 k.s.h.).

Przykład

Troje znajomych A. Kowalski, L. Kowalska i F. Costa postanawiają uruchomić kilka sklepików z włoskimi specjałami w różnych miejscach w Krakowie. F. Costa ma sieć kontaktów we Włoszech i zajmuje się wynajdywaniem i sprowadzaniem oryginalnych produktów żywnościowych do sprzedaży w sklepikach. Prowadzi też marketing. Swoją pracę w tym zakresie wnosi jako wkład do spółki. Dwoje pozostałych dysponuje pewnymi funduszami pozwalającymi na wynajęcie lokali, ich wyposażenie i sfinansowanie zakupu towaru. Ich wkłady do spółki mają charakter pieniężny. Decydują się na założenie spółki pod firmą (o nazwie) Sapori d’Italia F. Costa i Wspólnicy sp.j.

Decyzje dotyczące prowadzenia przedsiębiorstwa podejmują wspólnie, wszyscy wspólnicy uczestniczą w bieżącym zarządzaniu spółką. Każdy z wspólników z osobna może zawierać umowy w imieniu spółki (np. zakup towaru), ale wcześniej z góry ustalili w jakim zakresie i do jakiej kwoty mogą zawierać umowy samodzielnie, a w jakim zakresie wymaga to ustalenia z pozostałymi wspólnikami.

Spółka komandytowa 

W spółce komandytowej (sp.k.) występują dwie kategorie wspólników: komplementariusze, którzy odpowiadają za zobowiązania spółki tak jak wspólnik spółki jawnej (bez ograniczenia całym swoim majątkiem, ale subsydiarnie), oraz komandytariusze, którzy ryzykują jedynie do wysokości sumy komandytowej określonej w umowie spółki.

Komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki do wysokości sumy komandytowej, zwalnia się jednak z odpowiedzialności w zakresie, w jakim wniósł wkład do spółki. Wnosząc do spółki wkład równy sumie komandytowej komandytariusz całkowicie zwalnia się z odpowiedzialności. 
Komplementariusze prowadzą sprawy spółki i reprezentują ją w obrocie (podobnie jak wspólnicy spółki jawnej). Komandytariusz nie jest uprawniony do zarządzania spółką ani jej reprezentowania, jego pozycja odpowiada pozycji pasywnego inwestora.

Spółka komandytowa umożliwia współpracę wspólników mających pomysł na działalność i możliwość zajęcia się jej prowadzeniem, ale nie posiadających środków na jej uruchomienie (którzy zostaną komplementariuszami), z osobami skłonnymi do zainwestowania w tę działalność swoich środków, ale nie chcących się w nią osobiście angażować (zostają oni komandytariuszami).

W praktyce częste jest również wykorzystywanie spółki komandytowej w taki sposób, że komplementariuszem zostaje spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, a komandytariuszami osoby fizyczne. Taka konstrukcja, określana skrótem sp. z o.o. sp. k., pozwala na pominięcie ryzyka subsydiarnej odpowiedzialności wspólników, gdyż odpowiedzialność tę ponosi spółka z o.o., której wspólnicy z kolei nie odpowiadają już za zobowiązania spółki.

Przykład

Dwóch kolegów Z. Nowak i F. Costa postanawiają uruchomić kilka sklepików z włoskimi specjałami w różnych punktach Krakowa. Mają sieć kontaktów we Włoszech, co umożliwia im wynajdywanie i sprowadzanie oryginalnych produktów żywnościowych do sprzedaży w sklepikach. Chcą zajmować się tą działalnością w pełnym wymiarze czasu jako swoim podstawowym źródłem utrzymania. Nie mają jednak środków na rozpoczęcie działalności. Proponują współpracę swoim znajomym A. Kowalskiemu i L. Kowalskiej, którzy są w stanie sfinansować uruchomienie wspólnego przedsięwzięcia. A. Kowalski i L. Kowalska nie mają jednak możliwości osobiście zaangażować się w prowadzenie przedsiębiorstwa, więc zgadzają się jedynie na zainwestowanie określonej kwoty w zamian za udział w przyszłych zyskach. 

Znajomi decydują się na założenie spółki komandytowej pod firmą (o nazwie) Sapori d’Italia F. Costa i Wspólnicy sp.k. W spółce tej F. Costa i Z. Nowak zostają komplementariuszami, którzy zarządzają spółką i ją reprezentują, natomiast A. Kowalski i L. Kowalska zostają komandytariuszami, których rola w spółce ogranicza się do wpłacenia sumy komandytowej przeznaczonej na sfinansowanie uruchomienia działalności.

Spółka komandytowo-akcyjna 

Spółka komandytowo-akcyjna (SKA) jest hybrydalnym typem spółki, łączącym w sobie cechy spółki komandytowej i spółki akcyjnej. Jej podstawową różnicą w porównaniu ze spółką komandytową jest to, że pasywnymi wspólnikami pełniącymi funkcję inwestorów są nie komandytariusze, a akcjonariusze, co pozwala na spółce na pozyskanie kapitału od znacznie szerszego kręgu inwestorów.

W spółce występują zatem dwie kategorie wspólników: komplementariusze, o dokładnie takiej samej pozycji jak w spółce komandytowej, co oznacza, że prowadzą oni sprawy spółki, reprezentują ją w obrocie oraz odpowiadają osobiście za jej zobowiązania (subsydiarnie), oraz akcjonariusze, którzy objęli akcje w kapitale zakładowym spółki. Akcje SKA, podobnie jak w przypadku spółki akcyjnej, są papierami wartościowymi emitowanymi w serii, stosunkowo łatwo zbywalnymi. Daje to możliwość pozyskania środków przez sprzedaż akcji większej liczbie inwestorów, a nawet wprowadzenia akcji do publicznego obrotu. Nie ma zatem potrzeby indywidualnego uzgadniania wkładu każdego inwestora do spółki tak jak w przypadku komandytariuszy w spółce komandytowej.

Od spółki akcyjnej SKA różni się tym, że nie można przejąć nad nią kontroli kapitałowej przez wykupienie większościowego pakietu akcji. Zarządzanie spółką jest bowiem wyłączną kompetencją komplementariuszy. Głównym uprawnieniem akcjonariusza jest udział w zysku spółki wypłacanym w formie dywidendy.
W SKA można powołać radę nadzorczą. Staje się to obligatoryjne, gdy liczba akcjonariuszy przekracza 25 osób.

Członków rady nadzorczej wybierają akcjonariusze na walnym zgromadzeniu. Rada nie jest jednak organem nadrzędnym wobec komplementariuszy, jej kompetencje obejmują tylko nadzór nad działalnością spółki. 
W praktyce SKA może być przydatną konstrukcją dla przedsiębiorstw rodzinnych planujących ekspansję swojej działalności i potrzebujących na to kapitału, nie chcących jednak oddawać inwestorom kontroli nad przedsiębiorstwem. Komplementariuszami w takiej spółce zostają członkowie rodziny albo utworzona przez nich spółka z o.o., a akcje są oferowane do nabycia chętnym inwestorom.

Przykład

Rodzina Kowalskich prowadzi od kilku dekad działalność w branży przemysłu spożywczego w formie spółki jawnej Regionalne Smaki Kowalscy sp.j. Jej przedsiębiorstwo zyskało uznanie i stabilną pozycję na lokalnym rynku. Planowana jest ekspansja na rynek ogólnopolski i wybrane rynki zagraniczne, w tym celu konieczne jest jednak zwiększenie produkcji i uruchomienie dodatkowych zakładów produkcyjnych.
Rodzina decyduje się na przekształcenie swojej spółki w spółkę komandytowo-akcyjną Regionalne Smaki Kowalscy SKA i emisję akcji. Z wpływów ze sprzedaży akcji spółka planuje sfinansować ekspansję działalności.

Spółka partnerska

Spółka partnerska (sp.p.) może być utworzona w celu wykonywania wolnego zawodu. Wspólną cechą tych zawodów jest konieczność posiadania odpowiednich kwalifikacji potwierdzonych uprawnieniami zawodowymi, jak również osobiste wykonywanie tych zawodów przez osobę posiadającą uprawnienia. Wspólnikami spółki partnerskiej (partnerami) mogą być tylko osoby posiadające uprawienia do wykonywania wolnych zawodów. 

Partnerzy odpowiadają za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem, subsydiarnie (tak jak wspólnicy spółki jawnej), ale z wyłączeniem zobowiązań powstałych w związku z wykonywaniem zawodu przez innych partnerów (np. odszkodowania za popełnione przez nich błędy w wykonywaniu zawodu).

Podobnie jak w przypadku wspólników spółki jawnej, partnerzy zarządzają spółką (prowadzą jej sprawy) i reprezentują ją na zewnątrz. 

W praktyce ten typ spółki najczęściej wykorzystywany jest przy prowadzeniu kancelarii prawnych. Jest on użyteczny do wspólnego ponoszenia kosztów stałych (najem lokalu, jego wyposażenie, funkcjonowanie sekretariatu, strona internetowa, energia itp.), przy możliwości zachowania autonomii w wykonywaniu zawodu przez poszczególnych partnerów.

Przykład

Dwóch adwokatów i dwóch radców prawnych prowadzi kancelarię prawną w formie spółki partnerskiej Z. Kowalski i Partnerzy Adwokaci i Radcowie Prawni sp.p. Każdy z partnerów ponosi subsydiarną odpowiedzialność za zobowiązania z tytułu najmu lokalu kancelarii, kosztów jego wyposażenia czy wynagrodzenia pracowników sekretariatu.

Jeden z partnerów adw. A.N. dopuścił się zawinionego uchybienia w wykonywaniu zawodu, w wyniku czego reprezentowany przez niego klient uzyskał roszczenie odszkodowawcze. Pozostali partnerzy nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania wynikające z szkody wyrządzonej przez A.N.  

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 15.09.2000 – Kodeks spółek handlowych (KSH):

• art. 22-85 (spółka jawna) 
• art. 86-101 (spółka partnerska)
• art. 102-124 (spółka komandytowa)
• art. 125-150 (spółka komandytowo-akcyjna)