Spółki kapitałowe

Ogólne informacje o spółkach kapitałowych

Spółki kapitałowe są jedną z dwóch grup spółek handlowych uregulowanych w Kodeksie spółek handlowych. W odróżnieniu od spółek osobowych są one podmiotami w pełni odrębnymi od swoich udziałowców, którzy nie muszą brać udziału w działalności spółki ani mieć z nią jakiegokolwiek osobistego związku. Ich podstawową cechą jest pełna osobowość prawna, wiążąca się zarówno ze zdolnością do bycia podmiotem praw i obowiązków (zdolność prawna), jak i z brakiem odpowiedzialności udziałowców za zobowiązania spółki.

Spółki kapitałowe działają za pośrednictwem organów o korporacyjnej strukturze. Struktura organów różni się nieco w zależności od typu spółki. Na najbardziej typową składa się zarząd prowadzący sprawy spółki i reprezentujący ją na zewnątrz, rada nadzorcza sprawująca nadzór na działalnością spółki oraz zgromadzenie wspólników/walne zgromadzenie będące organem wyrażającym wolę udziałowców.

Charakterystyczną cechą spółek kapitałowych jest też kapitał zakładowy podzielony na udziały albo akcje, według których określa się siłę głosu i pozostałe uprawnienia udziałowców.

Zysk spółki kapitałowej może zostać wypłacony udziałowcom w formie dywidendy, wyliczanej w zależności od posiadanych udziałów albo akcji w spółce.

Spółki kapitałowe są przedsiębiorcami podlegającym wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego.

W Polsce występują trzy typy spółek kapitałowych:

• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.)
• prosta spółka akcyjna (P.S.A.)
• spółka akcyjna (S.A.)

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) jest jedną z najpopularniejszych form prawnych prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Znajduje ona zastosowanie głównie przy prowadzeniu działalności gospodarczej w sektorze małych i średnich przedsiębiorców, najczęściej w sferze usług i drobnej produkcji, ale nie ma przeszkód dla wykorzystania jej również dla innych celów, np. jako spółki celowej dla realizacji określonego przedsięwzięcia czy w ramach większej struktury koncernowej.

Spółka może być utworzona w tradycyjny sposób, przez zawarcie umowy spółki w formie aktu notarialnego, wniesienie do spółki wkładów i wpis do Krajowego Rejestru Sądowego. Skorzystanie z tradycyjnego sposobu daje założycielom większą swobodę w kształtowaniu postanowień umowy spółki, pozwala też na wniesienie do spółki wkładów niepieniężnych (aportów). Znacznie prostszym i szybszym sposobem założenia spółki jest jednak skorzystanie z portalu S24, który umożliwia zawarcie umowy spółki i złożenie wniosku o wpis do KRS przez internet z wykorzystaniem kwalifikowanego podpisu elektronicznego albo Profilu Zaufanego. Umowę spółki w tym trybie zawiera się wypełniając internetowy formularz, a wniesienie wkładów możliwe jest tylko w formie pieniężnej.

Minimalny kapitał zakładowy wymagany do założenia spółki z o.o. jest stosunkowo niski i wynosi tylko 5.000 zł. Przed rejestracją spółki musi on zostać w całości pokryty wkładami pieniężnymi lub niepieniężnymi (aportami). Warto przy tym wskazać, że kapitał zakładowy, niezależnie od jego wysokości, nie jest żadną gwarancją dla wierzycieli i kontrahentów spółki, gdyż może on zostać przez spółkę wydany zaraz po rozpoczęciu działalności. Teoretycznie powinien on zapewnić fundusze na rozpoczęcie działalności, w praktyce jednak nie sprawdza się tu sztywne określenie minimalnej kwoty (5000 zł jest zresztą w zdecydowanej większości przypadków kwotą dalece niewystarczającą). W praktyce zatem funkcją kapitału zakładowego spółki z o.o. jest głównie określenie wysokości udziałów w spółce.

Kapitał zakładowy spółki z o.o. dzieli się na udziały o równej albo nierównej wartości nominalnej. Minimalna wartości nominalna jednego udziału wynosi 50 zł. Udziały są zbywalne, ale obrót nimi w praktyce nie jest łatwy, gdyż nie są one papierami wartościowymi (w odróżnieniu od akcji spółki akcyjnej i prostej spółki akcyjnej).

Organami spółki z o.o. są zarząd, prowadzący sprawy spółki i ją reprezentujący, oraz zgromadzenie wspólników. Umowa spółki może dodatkowo przewidywać ustanowienie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej. Ustanowienie jednego z tych organów jest obligatoryjne w przypadku największych spółek z o.o. (kapitał zakładowy przekraczający 500.000 zł i więcej niż 25 wspólników). W praktyce jednak spółki z o.o. o takich rozmiarach są rzadkością i organy te najczęściej nie są powoływane.

Istotnym ryzykiem dla członków zarządu spółki z o.o. jest możliwość poniesienia odpowiedzialności za zobowiązania spółki w razie bezskuteczności dochodzenia należności przeciwko spółce¹. Odpowiedzialności tej członek zarządu może uniknąć wykazując, że złożył w terminie wniosek o ogłoszenie upadłości niewypłacalnej spółki albo że mimo opóźnienia albo braku takiego wniosku nie ponosi za to winy albo wierzyciel nie poniósł wskutek tego szkody. Istotne jest tu, że w sprawach dotyczących tej odpowiedzialności ciężar udowodnienia okoliczności zwalniających leży na broniącym się członku zarządu.

Konstrukcja spółki z o.o. oraz jej praktyczne zastosowanie głównie w sektorze małych i średnich przedsiębiorców powodują, że w praktyce występują w niej istotne cechy osobowe. Wspólnicy są osobami indywidualnie oznaczonymi i często tworzą stosunkowo trwałe grono (co przypomina w praktyce spółkę jawną), nie pojawia się tu anonimowość charakterystyczna dla spółki akcyjnej. Wspólnicy formalnie nie prowadzą spraw spółki, ale często mają na to faktyczny wpływ. Dość częste w praktyce jest też pełnienie przez wspólników funkcji członków zarządu spółki.

Spółka akcyjna

Spółka akcyjna (S.A.) jest typem spółki dostosowanym do prowadzenia działalności w większych rozmiarach, gdyż umożliwia pozyskiwanie kapitału od szerokiego kręgu inwestorów przez emisję akcji i realizację kapitałochłonnych zamierzeń inwestycyjnych.

Spółka akcyjna działa w oparciu o statut, który określa m.in. wysokość kapitału zakładowego (wynoszącego co najmniej 100 000 zł), przedmiot działalności i firmę spółki, strukturę i kompetencję jej organów oraz prawa i obowiązki akcjonariuszy (np. przywileje w zakresie dywidendy lub prawa głosu).

Kapitał zakładowy spółki dzieli się na akcje, które są papierami wartościowymi. Zrezygnowano przy tym z tradycyjnej formy papierowego dokumentu na rzecz dematerializacji – rejestracji w rejestrze akcjonariuszy albo w depozycie papierów wartościowych. Rozwiązanie to znacznie ułatwia zbywanie akcji w porównaniu z udziałami w spółce z o.o. Łatwy transfer udziału w spółce z punktu widzenia akcjonariusza umożliwia „wyjście z inwestycji” poprzez sprzedaż akcji. Uczestnictwo akcjonariuszy w spółce akcyjnej ma zatem głównie charakter inwestorski. Akcjonariusze są jedynie dostawcami kapitału do spółki i nie muszą posiadać kwalifikacji potrzebnych do zarządzania spółką. Inwestorzy mogą przy tym dywersyfikować ryzyko swojej działalności inwestycyjnej, rozdzielając kapitał przeznaczony na inwestycje pomiędzy akcje wielu spółek.

Dopiero po osiągnięciu określonego progu udziału w spółce związanego z posiadaniem większego pakietu akcji akcjonariusze uzyskują rzeczywisty wpływ na działalność spółki, wyrażający się we wpływie na powoływanie jej organów.

Szczególną kategorią spółek akcyjnych są spółki publiczne, których akcje są przedmiotem obrotu na rynku regulowanym (np. na giełdzie) albo w alternatywnym systemie obrotu.

Struktura organów spółki akcyjnej konsekwentnie oddziela własność korporacji od zarządzania nią. Organami spółki są zarząd, który prowadzi sprawy spółki i ją reprezentuje, oraz rada nadzorcza sprawująca nadzór nad działalnością spółki. Organem reprezentującym akcjonariuszy jest walne zgromadzenie. Zgodnie z ustawowym modelem walne zgromadzenie powołuje i odwołuje członków rady nadzorczej, a rada nadzorcza powołuje i odwołuje członków zarządu spółki. W statucie spółki można jednak odstąpić od tego modelu i przyznać walnemu zgromadzeniu prawo do bezpośredniego powoływania członków zarządu.

Czynnikiem ryzyka dla członków zarządu spółki akcyjnej jest odpowiedzialność odszkodowawcza względem wierzycieli spółki za niezłożenie albo zbyt późne złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w razie jej niewypłacalności². Odpowiedzialność ta jest ukształtowana w taki sposób, że ciężar udowodnienia braku winy leży na broniącym się członku zarządu, domniemywa się też, że szkoda jest równa wysokości niezaspokojonych należności wierzycieli.

Prosta spółka akcyjna

Prosta spółka akcyjna (P.S.A.) jest nowym typem spółki wprowadzonym do prawa polskiego w 2021 r. Oparta jest na uproszczonej konstrukcji spółki akcyjnej. Celem jej wprowadzenia było stworzenie typu spółki atrakcyjnego dla start-upów, nowych innowacyjnych przedsięwzięć cechujących się relatywnie wysokim stopniem ryzyka. Nie ma jednak ograniczeń co do przedmiotu jej działalności. Podobnie jak pozostałe spółki kapitałowe, P.S.A. może zostać założona w każdym celu prawnie dopuszczalnym.

Założenie P.S.A. wymaga, podobnie jak w przypadku spółki z o.o., zawarcia umowy spółki w formie aktu notarialnego albo na internetowym formularzu przez portal S24 oraz wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Istotną cechą P.S.A. jest rezygnacja z progu wysokości kapitału akcyjnego, którego minimalna kwota wynosi symboliczny 1 złoty. Dopuszczalne jest wnoszenie do spółki wkładów pieniężnych albo niepieniężnych (aportów), w tym również polegających na świadczeniu pracy lub usług.

Regulacja P.S.A. daje również elastyczną możliwość wypłaty akcjonariuszom środków z kapitału zakładowego. Jest to dopuszczalne pod warunkiem przeprowadzenia tzw. testu wypłacalności, czyli prognozy, że wypłata nie doprowadzi do utraty przez spółkę wypłacalności.

Akcje P.S.A. są zdematerializowane i rejestrowane w rejestrze akcji, prowadzonym w formie cyfrowej przez notariusza albo dom maklerski. Ułatwia to obrót akcjami P.S.A. oraz podnoszenie jej kapitału (emisję nowych akcji), które są dokonywane w formie cyfrowej przez zapisy w rejestrze akcji. P.S.A. nie może być jednak spółką publiczną, co oznacza, że jej akcje nie mogą być przedmiotem obrotu na rynku regulowanym (np. giełdowego).

Założyciele P.S.A. mają do wyboru dwa modele struktury organów spółki:

• model tradycyjny (dualistyczny), składający się z zarządu prowadzącego sprawy spółki i ją reprezentującego oraz rady nadzorczej (fakultatywnej)
• model monistyczny, w którym centralnym organem spółki jest rada dyrektorów. Model ten umożliwia elastyczny podział kompetencji między poszczególnych dyrektorów, w tym np. powołanie w ramach rady dyrektorów wykonawczych i niewykonawczych.

Podobnie jak w przypadku pozostałych spółek kapitałowych, czynnikiem ryzyka dla członków zarządu P.S.A. jest odpowiedzialność odszkodowawcza względem wierzycieli spółki za niezłożenie albo zbyt późne złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w razie jej niewypłacalności³.

Spółka europejska

Oprócz powyższych spółek kapitałowych przewidzianych prawem polskim należy także wskazać na możliwość wykorzystania w pewnych sytuacjach spółki europejskiej (SE). Jest to typ spółki przewidziany prawem UE, odpowiadający konstrukcją spółce akcyjnej, z możliwością wyboru między monistyczną albo dualistyczną strukturą organów (podobnie jak w P.S.A.). Założenie SE jest możliwe jedynie w drodze przekształcenia już istniejących spółek z co najmniej dwóch państw członkowskich. W praktyce ten typ spółki jest jednak wykorzystywany bardzo rzadko.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 15.09.2000 – Kodeks spółek handlowych (KSH):

• art. 151-300 (spółka z o.o.)
• art. 3001 -300134 (prosta spółka akcyjna)
• art. 301-490 (spółka akcyjna)

Przypisy

1. Art. 299 Kodeksu spółek handlowych oraz odmiennie sformułowany, ale prowadzący do bardzo podobnych skutków art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego.
2. Podstawą tej odpowiedzialności jest art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego. Przepisy o spółce akcyjnej nie zawierają natomiast odpowiednika art. 299 KSH.
3. Art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego.