7. Cele badania w naukach społecznych

Jednym z podstawowych zadań, gdy projektujemy plan badawczy jest formułowanie celów badania. Wyznaczają one, co dokładnie badacz chce osiągnąć oraz jakie są jego zamierzenia. W związku z tym, że w naukach społecznych problemy i pytania badawcze mogą być bardzo złożone i zdywersyfikowane, określanie celów staje się niezbędne, by zapewnić spójność i rzetelność całego przedsięwzięcia. W istocie poprzez cele wyrażamy jaki fragment rzeczywistości chcemy objąć naszymi badaniami.  

Czym są cele badania? 

Cele badania to konkretne zamierzenia, które badacz planuje osiągnąć w wyniku przeprowadzonych przez siebie badań. Poprzez ich określanie wskazujemy, na jakie pytania badawcze planujemy odpowiedzieć, jakie aspekty problemu badawczego mają zostać pogłębione oraz jakie dane potrzebujemy uzyskać. Innymi słowy, są to odpowiedzi na pytania: „Co chcę zrealizować poprzez to badanie?” oraz „Co planuję przez badania osiągnąć?”.  

W praktyce cele badania mogą być bardzo różne w zależności od przyjętego paradygmatu i objętej strategii badawczej, ale mogą dotyczyć np.:

• zrozumienia jakiegoś zjawiska społecznego;
• opisania relacji, procesów czy mechanizmów;
• wyjaśnienia przyczyn i skutków danego zjawiska;
• przewidzenia przyszłych trendów (foresight);
• opracowania rekomendacji lub propozycji rozwiązań. 

Na przykład, badanie dotyczące transformacji cyfrowej w trakcie pandemii może mieć za cel analizę oraz przewidzenie, w jaki sposób rozwój modelu pracy hybrydowej wpłynie na zapotrzebowanie na konkretne kompetencje i kwalifikacje w ciągu najbliższych kilku lat. 

Rodzaje celów badawczych 

Cele badania określają, co i w jakim zakresie chcemy osiągnąć. W naukach społecznych cele badawcze można podzielić przynajmniej na kilka kategorii, a wśród nich:  

• eksploracje
• opis
• wyjaśnienie 

Realizując cel związany z eksploracją badacze chcą zgłębić i lepiej zrozumieć przedmiot badań (gdy wchodzą w nową dziedzinę czy obszar), rozpoznają możliwość podjęcia szerszych badań, czy poszukują/weryfikują metod, które zostaną wykorzystane w dalszych badaniach nad problemem badawczym. Badania, które realizują cel opisowy odpowiadają na pytania jak, gdzie, kiedy?

Cel związany z opisem jest realizowany gdy badacze chcą opisać dane zjawisko, sytuację lub doświadczenie lub po prostu zdefiniować je na podstawie przeglądu literatury lub dostępnych badań.  

Badania mogą stawiać także cele związane z wyjaśnieniem (badania eksplanacyjne) zachodzących zjawisk i wówczas prowadzą do znajdowania odpowiedzi na pytania dlaczego? Zazwyczaj realizowane badania stawiają sobie więcej niż jeden cel, dlatego w konceptualizacji badania należy wskazać, który z celów jest celem głównym, a które stają się celami szczegółowymi. 

Jak formułować cele badawcze? 

Określenie celu badania wymaga od Ciebie precyzji i zrozumienia tego, czego od badań oczekujesz. Oto kilka wskazówek, które mogą pomóc Ci w tym procesie:

• szczerze zadecyduj i jasno określ, co planujesz osiągnąć;
• ustal, jaki cel lub cele przyczynią się do rozwikłania interesującego Cię problemu;
• upewnij się, że wybrany przez Ciebie cel jest mierzalny – jeśli nie, zadbaj o jego realistyczność;
• sformułuj cel w prosty i zrozumiały dla swojego otoczenia sposób – pamiętaj, że badania w naukach społecznych nie mają się przysłużyć tylko Tobie;
• zadbaj o logiczną strukturę – cel musi być spójny z pozostałymi zamierzeniami badawczymi;
• uwzględnij kontekst badania – pamiętaj o okolicznościach jaki towarzyszą Ci przy prowadzeniu badań.